„Кафеавите сахиби“ нè уверуваат дека треба да се помириме со газењето на сопствениот образ и достоинство, зашто наводно тоа бил единствениот начин да се стекне билет за европскиот бал. А мене сè ми се чини дека тие имаат и еден скриен мотив, имено, насетувам како еротски ги возбудува крцкањето на образот под нивните стапала додека маршираат кон Европа.
Ако добро ме држи сеќавањето, првпат тој израз сум го сретнал во едно од прозните дела на Рабиндранат Тагоре, или ако не беше тој, со сигурност стануваше збор за некој друг индиски писател. Со називот „кафеави сахиби“ во Индија под британска власт биле нарекувани оние Индијци, коишто фанатично биле приврзани на Британија, до бесвест љубеле сè што е британско, европејско, „белечко“, до хистерија мразеле сè што е индиско, „азијатско“, „домородно“. Кафеавите сахиби строго се облекувале по европски терк, до комичност ги имитирале манирите на британските господа, меѓу себе си комуницирале на англиски итн… Кафеавите сахиби најчесто произлегувале од рангот на оние Индијци што биле вработени од страна на Британците во нижите ешалони на колонијалната администрација. Инаку, самиот збор „сахиб“ (од арапско потекло што преку персискиот влегол во Индија), во значењето – „стопане“, „господару“, се употребувал во британска Индија како ословување што Британците, а и сите Европејци, очекувале да им биде упатувано од страна на Индијците. Оттука, изразот „кафеав сахиб“ бил смислен како ироничен назив за спомнатата класа на Индијци, којашто изигрувала „Британци“ и „Европејци“ пред своите сонародници. Инаку, придавката „кафеав“ е алузија на тенот на кожата типичен за Индијците, земен како контраст во однос на „вистинските“, то ест, „белите сахиби“. Феноменот на „кафеавото сахибство“ воопшто не претставувал нешто смешно. Кафеавите сахиби ги усвоиле до совршенство британските расистички предрасуди во однос на народот, кому и самите му припаѓале. Чујте сега од устата на еден британски колонијален службеник во Индија за какви предрасуди станува збор. Мортимер Вилер (1890-1976), имено, вака ги гледа и постапува со Индијците: „Тие неправилно јадат, неправилно мислат, неправилно живеат… та веќе сум на мислење дека поскоро станува збор за лошо склопени играчки одошто за луѓе, и сè повеќе сум склон брутално да ги тормозам.“ Токму овој архетипски став на колонизаторот кон колонизираните безрезервно го прифаќаат како свој и кафеавите сахиби, на тој начин претворајќи се во автоколонизатори.
Погодувате, јас овде „кафеавото сахибство“ го земам како именување за појава, која не е ограничена на старите колонијални империи, туку е присутна и денес во многу земји на светот, вклучително и во нашата љубена и презирана Македонија.
Сесовршен и семорален
Читајќи го описот на кафеавите сахиби од Индија, верувам некому од вас му светнало сознанието: „Чекај, па и јас имам сретнато слични луѓе!“ Да, „кафеавите сахиби“ одамна се меѓу нас. Прилично многу ги има во она што се нарекува „невладин сектор“ (иако, судејќи според финансирањето од вакви или онакви странски влади, а напати и од нашата, испаѓа дека тоа е „највладиниот“ сектор во земјава); но досега, чиниш мастило истурено врз хартија, веќе се имаат впиено во речиси сите општествени пори. Тие нè гледаат нас од висина, ние ги гледаме како кој, некој со завист, друг со подбив, а трет со жалење. За нас секое утро сонцето изгрева од една страна на светот, ним им изгрева од спротивната.
Сега за сега, не судете им, обидете се да ги разберете! „Кафеавото сахибство“ кај нас, а и другаде, не може да се сведе на општествена, па дури и психолошка појава. „Кафеавото сахибство“ во основа е (квази-)религиозен феномен. За да сфатите како овој феномен функционира, треба најпрвин да се научите да гледате со очите на „кафеавите сахиби“, да го усвоите, макар и привремено, погледот на „кафеавите сахиби“. Така, пред нивниот (а сега и вашиот) поглед се отвора визијата за семоќниот, сесовршен и семорален Запад, кој поседува монопол да дефинира што е вистинито, добро и убаво, поскоро самиот по својата суштина е вистинитото, доброто и убавото. Следствено, не-Западот може да учествува во вистинитото, доброто и убавото само доколку слепо и беспоговорно го следи Западот во секоја смисла. Но сепак, таквото следење, без разлика колку и да бил вложен труд, никогаш не достигнува совршенството, па со самото тоа и еднаквоста со Западот останува непостижна, бидејќи не-Западот, макар и на миг препуштен сам на себе, неминовно порано или подоцна ја пројавува својата исконска природа како нешто лажно, зло и грдо. Во кратки црти, ова се основните „догми“ на (квази-)религијата на „кафеавите сахиби“ каде било во светот. Тие, нормално, експлицитно не се искажани, но во јавната сфера имплицитно се подразбираат како нешто само по себе очигледно. Извинете, тука и без да сакам принуден сум да се сетам на Г. К. Честертон (1874-1936), кој вели: „Кога човек ќе престане да верува во Бога, тоа не значи дека тој нема да верува во ништо, туку, напротив, ќе почне да верува во сешто.“ „Западот“, така, станува замена за Бога, а неговите „секуларни“, „прогресивни“ поклоници пројавуваат таква непоколеблива и ревносна вера, на којашто секој верник од „обичните“ религии може само искрено да завидува. Верата на „кафеавите сахиби“ не го знае сомнежот на Тома, не била принудена од внатрешната борба помеѓу извесното и неизвесното да крикне – „верувам, помогни му на моето неверие“, не зачекорила во „темната ноќ на душата“ на Хуан де ла Крус (1542-1591). Ним сè им е јасно, сè им е светло, сè им е очигледно. Блазе си им!
Јасно е дека „кафеавите сахиби“ се чувствуваат воедно и најповикани да ја извршуваат службата на „првосвештеници“ на тоа нивно „божество“. Всушност, тие своето место во општеството претежно го гледаат во тоа за нас „смртниците“ да ги толкуваат „сигналите“, коишто Западот ни ги праќа, токму онака како што паганските свештеници од древен Рим ги толкувале сигналите на Јупитер објавени преку летот на птиците врз хоризонтот. Интересен „бог“ е овој Западов, кој како да ни напоменува едно сиже од месопотамската митологија, според кое боговите ги создале луѓето за себе, за да им бидат она што животните се за луѓето. Така и западните инстанци премногу често одбегнуваат да ни соопштат нешто како на луѓе со збор, туку сè така, небаре сме домашни животни, претпочитаат да ни „сигнализираат“.
Раката што дава
Некои можеби ќе се посомневаат во (квази-)религиозната теорија за потеклото на „кафеавото сахибство“. Ќе посочат дека тука има поприземни чинители, од типот на – шушки, девизички, односно, странски грантови. Јас лично не се сложувам со ова мислење. Во таа насока, го направив следниов мисловен експеримент: Имено, доколку на еден „кафеав сахиб“ му биде понуден како извор на материјална егзистенција приход што доаѓа од неговата сопствена земја наместо од странски грантови, па нека биде сумата истоветна како и странскиот грант, а притоа обемот и типот на работни обврски, како и сите придружни услови, да останат совршено исти, кој избор ќе го направи тој? Јас пак сум уверен дека би го претпочитал грантот, односно, изворот на приходи што доаѓа од Запад. Грантот, на тој начин, нема само материјална вредност, туку и симболичка, како нагледна врска на примателот со „божествениот“ Запад. Грантот се претвора во еден вид „реликвија“, исто како кога поклоник на враќање од аџилак ќе понесе со себе некое камче од светите места како доказ дека навистина бил таму, предмет за кој верува дека ја одразува мистичната сила на светињите, а потсвесно го користи и како повод за гордост наспроти оние што никогаш немаат појдено на аџилак. Токму вакво е значењето на странскиот грант за „кафеавите сахиби“. Да живееш од странски грантови те прави да се чувствуваш морално супериорен во однос на оние, кои не живеат од нив.
Добро, не мора и до толку да идеализираме. Секако дека меѓу „кафеавите сахиби“ ќе се најдат и такви, на коишто примарен интерес им е материјалниот. Впрочем, тоа секогаш може да се очекува во ситуации кога „врнат“ незаработени пари. Да се разбереме, грантот не е исто ако некој програмер го продаде својот софтвер во странство, или автор да напише книга што ќе му ја објави странски издавач, или, пак, архитект да пласира свој дизајн надвор од земјата. Иако и на овие приходот им доаѓа од странство, сепак, станува збор за заработени пари, за нормална економска активност. Грантот се нуди како еден вид подарок, значи, нешто првично незаработено, та затоа има повеќе потенцијал да корумпира. Со мито се корумпира поединец, а со грант се корумпира цело општество. Друга последица од влијанието на странски грантови е тоа што ние се лишуваме од „артикулаторска класа“, односно од луѓе, кои умеат да ги артикулираат интересите, стравовите и надежите на разни слоеви од своите сограѓани. Бидејќи егзистенцијата на голем број лица вклучени во уметничкиот, информативниот и интелектуалниот живот сега зависи примарно од грантови, својата лојалност тие во прв ред ја резервираат за „раката“ што го дава грантот, а не за оние сограѓани, со кои би ги сврзувало чувство на блискост или заеднички интерес. Сограѓаните, како последица, стануваат „социјално неми“.
Но сограѓаните умеат да се одмаздат, преку хумор. Така, срочуваат невкусни изрази, од типот – „џубокс интелектуала“, во смисла кој каква паричка ќе вметне, односно грант, таква песна „интелектуалецот“ пее. Едно нешто мене ми било чудно. Обично вработените во невладините организации и „граѓанските активисти“ создаваат имиџ за себе на непоколебливи борци за ваква или онаква високо-морална кауза, а неретко тој нивен сентиментален морализам ги преминува границите на емоционалниот кич. И сепак, досега не ми е познат ниту еден единствен пример некој од нив јавно да има одбиено странски грант од морални побуди. На што мислам? Еве, да речеме – „поради тоа што странската влада, од која потекнува грантот, бомбардирала или извршила инвазија врз некоја земја, поради нејзиниот нечовечен однос кон мигрантите или системскиот расизам, јас и/или нашата организација во знак на протест и морален револт го одбиваме од неа доделениот грант.“ Ова не го зборувам напамет, зашто лично познавам луѓе од други источноевропски земји, кои токму тоа и го имаат сторено – од морални причини одбиле веќе доделен странски грант. Но, нашава Македонија изгледа сака да го потврди заклучокот на Конфуциј. Имено, кога Конфуциј стапил на служба како премиер на неговата родна држава Лу̌, тоа многу ја загрижило соседната држава ‘Чи́, којашто стравувала дека како резултат на реформите, коишто тој ги спроведувал, Лу̌ би станала премногу силна. Оттука, владетелот на ‘Чи́ дошол на генијална идеја. Имено, на својот колега кнезот Тѝнг од Лу̌ му пратил како дипломатски подарок осумдесет заводливи танчарки, кои располагале со (како да се изразам пристојно) видливи и опипливи „квалитети“. Збудален до немајкаде од нив, кнезот Тѝнг целосно си ги занемарил државничките обврски. Разочаран од тоа, Конфуциј поднесува оставка со зборовите: „Досега не сум сретнал некој, којшто повеќе би ја сакал доблеста одошто блудната страст.“ Кога оваа изрека на Конфуциј би ја прилагодиле на нашава сегашница, таа би можела да гласи нешто како: „Досега не сум сретнал некој, којшто би ја љубел доблеста повеќе отколку странски грант.“
Бидејќи тукушто кажаново оддава одреден призвук на безнадежност, колку да ве развеселам решив ad hoc да смислам еден виц: Седат двајца „невладинци“ во канцеларија, и одненадеж од телевизорот што се наоѓа таму доаѓа паничниот глас на една итна вест – „огромен астероид се приближува кон Земјата и за 36 часа ќе удри во нашата планета; научниците проценуваат дека по ударот нема да може да опстои ниту еден познат облик на живот“. Во тој миг едниот „невладинец“ го погледнува другиот и му вели – „а после тоа ќе продолжат да ни пристигнуваат грантови?“
Бело рунтаво опавче
Кој е извор и носител на суверенитетот на нашата држава? Ние велиме дека сме демократија, па би се очекувало изворот на суверенитетот да биде народот. Номинално тоа е така, меѓутоа што гледаме во реалноста? Кого, всушност, на едно колективно психолошко рамниште го сметаме за краен гарант на легитимноста на политичките процеси, на кого се повикуваме како на неоспорен авторитет? На пример, при некое гласање, кога резултатот го сметаме за легитимен? – правилно, тогаш кога „странците“ официјално ќе го признаат. Или во случај некоја јавна личност или цела една група да смета дека е онеправдана или загрозена, на која крајна инстанца се повикува, кои зборови ѝ се последната заштита? – токму така: „За ова ќе бидат известени странските амбасади!“ Оттука, изгледа постои расчекор помеѓу номиналниот носител на суверенитет и оној што во нашите глави реално си го сметаме за суверен. По овој втор критериум, можеби поправилно би било да се наречеме – „ксенократија“ (од грчкото – „ξένος“ /ксе́нос/: „странец“, „туѓинец“), а некој би се осмелил и да допрецизира – „амбасадократија“. Но да бидеме искрени, во дадениов момент Македонија, како, впрочем, и повеќето земји во светот, барем привремено живее во режим на „коронократија“.
Кога ќе кажеме „странец“ во горенаведениот контекст, прво што ни паѓа на ум не е некој Кениец, Малезиец или Грузиец. Јасно, мислиме на друг вид „странци“, таквите што во идеален случај се со вити стави, русокоси, со долгнавести черепи и најсини очиња, тие кои „јадат правилно, мислат правилно и живеат правилно“, то ест, оние кои се сè она што ние не сме, дотаму што ни доаѓа од срам да се скриеме во некоја глувчешка дупка при појавата на тие светлоносни суштества. Овие „странци“ ја претставуваат „меѓународната заедница“, која, пак, се состои… а од кого, впрочем се состои таа „меѓународна заедница“? Од Кина? – не! Од Индија – јок! Од Перу? – никако! Од Русија? – не дај Боже! Значи, само од Западот? А Западот (во класичната дефиниција како Западна Европа плус англосаксонските прекуокеански клонови) претставува…10% од човештвото! Не спорете со мене, пресметав. Значи, секогаш кога ќе кажеме – „мора да ги следиме светските трендови“, „треба да фатиме чекор со човештвото“ итн., под „свет“ и „човештво“ ги подразбираме само тие 10%! А што сме, тогаш, ние останатите 90%? – „подлуѓе“, „недолуѓе“ „лошо склопени играчки“? Ах, колку прониклив се покажа Н. С. Трубецкој (1890-1938), кој во својот есеј од 1920 год. „Европа и човештвото“ укажува дека „човечките примероци“ од тој Запад „отсекогаш биле наивно уверени дека единствено тие се луѓе, та самите себеси се ословуваат со ,човештво‘, својата култура ја нарекуваат ,општочовечка цивилизација‘, а најсетне и сопствениот шовинизам го сметаат за ,космополитизам‘.“ Еве, ова се тие „странци“, пред чии нозе ние (ментално) го положивме нашиот суверенитет.
При една ваква психолошки прифатена „ксенократија“, драгите ни пријатели „кафеавите сахиби“ се во свој елемент, како самопрогласени посредници помеѓу „странците“ и нас „рајата“. Чујте само со какво сладострасно тремоло во гласот некои од нив го изговараат она „р“ во зборот „странец“ – „ние треба да ги слушаме странците“, „пораките што ни ги упатија стрранците беа јасни“, „мора да постапиме како што ни велат стррранците“. Просто ми доаѓа да ги сожалувам сите оние западни дипломати стационирани во Македонија, а и емисарите, коишто привремено ни се во посета. Како добога се справуваат со толку сервилност, додворување и подлизурство? Склон сум дури и да помислам дека после враќањето во нивните земји повеќето од нив мораат да минат барем низ неколку сеанси психотерапија за да се ослободат од душевните последици на таквото искуство. Патем, погодувате веќе на кои специфични „странци“ и на чија „амбасада“ од овој аспект мора да им е најтешко. Гледајќи одредени лица од јавната сфера, коишто во речиси секое свое писмено или вербално обраќање на која било тема, се чувствуваат обврзани да вметнат и некоја ритуална додворувачка фраза за „нашиот најголем пријател“, „единствениот наш партнер“, „гаранторот на нашето постоење“ итн., на човек му доаѓа да помисли дека тие со цел ум веруваат како таму некаде некој трет потсекретар од осмата канцеларија на „севишната амбасада“ нема поважна обврска од тоа внимателно да следи сè што е јавно срочено и изговорено кај нас, па ним да им запишува „позитивни рецки“, врз основа на кои убедени се дека подоцна во животот ќе им се случуваат „убави работи“.
Ајде ова додворување да доаѓаше само од страна на „нижите“ ешалони на политиката и општеството. Но не е така, долго време сме сведоци како дури и повисоките државни инстанци се однесуваат недостоинствено кога се во прашање „странците“. Впрочем, обрнете внимание на типичното телесно држење што наши државни претставници веќе триесетина години го пројавуваат во присуство на некој „западен фактор“. Така, ако седат на иста маса, главата на нашиот претставник инстинктивно е свртена кон „факторот“, со максимум отворени очи и минимум трепкање, махинално климајќи, а изразот на лицето – блажено тап, та следното, коешто го очекуваш, е некаде од задниот дел на телото одненадеж да се појави бело рунтаво опавче, кое неконтролирано ќе почне да мрда, токму како на пудлица, која си го пречекува стопанот што се вратил од работа. Знам дека приказов е карикатурален, меѓутоа и карикатурата како жанр секогаш зема реални телесни и карактерни особини, кои уметнички ги пренагласува со цел да пренесе одредена сатирична порака.
„Кафеавите сахиби“ на која било функција не само што не се срамат, ниту си ја маскираат сервилноста, туку напротив, сопственото чувство за самопочит го извлекуваат токму од демонстративната покорност упатена кон „факторите“. Ова ме потсети на најпотресната сцена (барем за мене) од автобиографијата (1845) на Фредерик Даглас (1818-1895), првиот американски црнечки писател. Тој си го опишува животот како роб на плантажа, та во еден пасус ни раскажува што се случувало кога робови од различни плантажи ќе се сретнеле на бунар или на некое друго место. Во такви пригоди често избивале караници, кои умееле да завршат дури и со тепачки. А можете ли да погодите во врска со што робовите толку жестоко се расправале? Не можете, така? Епа, ќе ви кажам – околу тоа чиј господар е подобар!
Сиренце и мевце
„Кафеавите сахиби“ нè уверуваат дека треба да се помириме со газењето на сопствениот образ и достоинство, зашто наводно тоа бил единствениот начин да се стекне билет за европскиот бал. А мене сè ми се чини дека тие имаат и еден скриен мотив, имено, насетувам како еротски ги возбудува крцкањето на образот под нивните стапала додека маршираат кон Европа. Чекајте, а што ние воопшто очекуваме од таа Европска Унија? Да не се лажеме, „рајата“ во ЕУ членството, пред сè, ја привлекува можноста да побегне од Македонија и да „работи и живее“ таму некаде во Германија, Холандија, Шведска, малку сфаќајќи дека, и да замине, онаму нема да го живее животот на Германец во Германија или Холанѓанец во Холандија, туку животот на источноевропски емигрант во Германија или Холандија, а тоа се два сосема различни живота. Политичките ни елити, од друга страна, во ЕУ членството гледа можност за остварување на фантазијата после маките и искушенијата на домашниот политички живот да ја добијат својата заслужена награда во редовите на бриселската бирократија. Таму да бидат и тие „еврокомесари“, „евроемисари“, „евро-што-уште-не“, како еден вид „политички задгробен живот“ во бриселската висечка рајска градина, „ни на небо, ни на земја, туку така под облака“, каде нема да им здодева дрзок и неблагодарен народ барајќи од нив, замислете, да си ги исполнуваат ветувањата, каде што нема ни „суетни новинари“ да им ја „вадат душата“, каде сè е убаво, сè е нежно, сè се радува…
А знам, сега ќе се обидат да си го покријат срамот со „смоквиниот лист“ на тврдењето дека не, ние не се стремиме да влеземе на балот на ЕУ од некакви таму приземни мотиви, туку станува збор за чиста платонска љубов кон „европските вредности“. Патем, свесни ли се дека самата формулација „европски вредности“ има расистичка конотација? Доколку реално станува збор за вредности од етичка природа со општо важење, тогаш тоа се просто вредности и не може да им се даде никаков географски, цивилизациски или расен атрибут. Да зборуваме за „европски вредности“ во овој контекст е исто толку недоветно, како да зборуваме за „јужноамерикански квадратен корен“ или „африкански закон на гравитација“. Значи, бирајте – ако се европски, тогаш не се вредности, ако се вредности, тогаш не може да бидат европски.
Всушност, целиот тој бал на Европската Унија мене ми наликува на игра на мачка и глушец, каде мачката се „старите“ членки, пред сè Германија, но и Франција, земјите од Бенелукс итн., а глувците се „новите“ членки од Источна Европа. Мачката му фрла на глувчето сиренце, т.е. фамозните европски грантови и фондови, а за возврат добива глувчешко мевце, односно, загарантиран пазар ослободен од конкуренцијата на веќе уништената домашна индустрија, како и евтина работна сила. Балот ќе се растури оној миг кога расходот за „сиренцето“ ќе стане еднаков или поголем од приходот на „мевцето“. Дотогаш ќе тера како до сега. За волја на вистината, има и итри „глувчиња“, како Полска, која си го лапа со сласт сиренцето, ама не дава многу од своето мевце, па се труди да развива сопствена индустрија со полски брендови, одбива да го воведе еврото како национална валута, но притоа умее во својство на „глувче“ за себе да користи други земји, пред сè, Украина.
Не ви треба многу размислување да сфатите дека при оваа игранка „кафеавите сахиби“ во дадена земја стратешки најдобро се позиционирани да го пресретнуваат „сиренцето“. Во врска со ова, се сеќавам дека кога имам гледано анкети снимани во некои од новопримените членки на ЕУ од Југоисточна Европа во врска со придобивките и загубите од членството, луѓето што работат во реалната економија не гледаа некакви особени подобрувања во нивниот живот, а мал број забележале дури и влошување, додека меѓу анкетираните најмногу подобрување во сопствените животи имаат почувствувано административците и… вработените во невладини организации.
Полу и четврт
Сто стапа по туѓ грб не болат, освен ако човек не „страда“ од емпатија. Живеејќи тука во парадигмата на „колонијална демократија“, како што ја нарекува А. А. Зиновјев (1922-2006), во однос на прашањето кој е поспособен за емпатија – „кафеавите сахиби“ или „странците“, интересна паралела можеме да направиме со епохата на „вистинскиот“ колонијализам.
Имено, меѓу претставниците на европските колонијални администрации неретко можеле да се најдат такви, кои пројавувале искрена почит и сострадание кон народот на земјата, каде биле стационирани. На пример, меѓу британските чиновници во колонијална Индија имало и вљубеници во индиската култура, кои критички се однесувале кон злоупотребите на британската власт. Од друга страна, вакво нешто не можело ниту да се замисли кога станувало збор за кафеавите сахиби. Можеби ќе ве изненади, но меѓу основачите на Индискиот Национален Конгрес во 1885 год., организацијата којашто најсетне ќе успее да ја извојува независноста на Индија, имало и Британци, како Алан Октавијан Хјум (1829-1912) и Вилијам Ведербурн (1838-1918). Ете, и кај нас, низ изминативе години се среќавале западни дипломати, коишто после завршувањето на нивните мандати од морално стојалиште умееле да го критикуваат однесувањето на Западот кон Македонија во одредени клучни ситуации. Името на првиот германски амбасадор кај нас Ханс Лотар Штефан веднаш ми паѓа на ум во овој контекст. А домашните „кафеави сахиби“ способни ли се за ваква критичност, или барем троа објективност? Добро де, некој секогаш мора да ја изведува ролјата на „поголем католик и од папата“.
Целиот овој психолошки јазол на кафеавото сахибство маестрално го има разврзано индонезискиот писател Прамудја Ананта Тур (1925-2006) во неговиот роман „Земја на луѓето“ (1980). Дејствието се случува на главниот индонезиски остров Јава за време на холандската колонијална окупац…, пардон, администрација. Улогата на „кафеави сахиби“ таму ја играат припадниците на т.н. Индо класа, односно, Јаванци, кои по своето потекло имале малку „бела“ крв. Тие се најфанатичните заштитници на колонијалното status quo, најревносните застапници на сè холандско и европејско наспроти она јаванското и домородното, коешто показно го презираат. Но притоа, чувствуваат како „вистинските“ белци, „вистинските“ Холанѓани нив реално ги сметаат за „полу-луѓе“, а за возврат, самите ова го компензираат со тоа што се однесуваат кон своите сонародници, кои немале „среќа“ да имаат по некоја капка „бела“ крв, како кон „четврт-луѓе“. Најинтересното е тоа што меѓу Холанѓаните, напротив, имало такви, коишто ментално преоѓале на страната на „домородците“. Така, овде се среќаваме со ликот на професорката Магда Петерс, којашто полека почнува да се поистоветува со своите јавански ученици, и таа нејзина емпатија ја води сè до отворена поддршка на ослободителното движење против колонијалната управа, па властите ја прогласуваат неа за „субверзивен елемент“ и ја депортираат назад во Холандија.
Турбан и доти
Најлесно е да се пишува за некој феномен, кој лично негативно го оценуваш, во трето лице множина, за таму некои – „тие“, за кои мислиш дека со мирна совест можеш да им препишеш „терапија“ составена од потсмев и зајадливост. Меѓутоа, задлабочувајќи се во темата на „кафеавото сахибство“ сè повеќе сфаќав дека тој феномен не е одлика просто на одредени категории луѓе, на кои, природно, сметав дека јас не им припаѓам. Напротив, во нашево заедничко овде и сега изгледа сите веќе сме станале помалку или повеќе „кафеави сахиби“. Така, „кафеавите сахиби“ не се меѓу нас, „кафеавите сахиби“ се во нас! Се присетував како порано ми се случувало при средби со луѓе од понесреќни земји отколку нашава Македонија (има и такви, замислете) да почувствувам некое возбудувачко чувство на морална супериорност врз основа на тоа што во споредба со нив јас некако се чинев „по-западен“, пред нив можев да изигрувам „Запад“. Боже, каква будалаштина! Се срамам до вцрвување од таквото мое издание. Ај, белким Лао Це е во право кога вели: „Да ја препознаеш болеста како болест, значи дека не си веќе болен.“
Конечно, постои ли надеж за кафеавите сахиби меѓу нас, но и во нас самите? Секако дека постои. Надежта има многу имиња, и едно од нив ќе го чуете за миг. Во 1893 год. еден млад индиски адвокат, кој има стекнато правно образование во Лондон, типичен изданок на викторијанскиот академски систем и цврсто убеден во британската цивилизациска супериорност, заминува во Јужна Африка да застапува пред судовите припадници на локалната индиска заедница. Таму има останато повеќе од две децении. За време на својот престој во Јужна Африка овој наш „лабораториски примерок“ на кафеав сахиб се соочува со шокот од дрскиот расизам, тупаницата на неправдата вовлечена во свилена ракавица, циничното лицемерие на оние, кои цел живот ги има идеализирано. Како плод на сето ова… нешто се прекршува во него! Конечно, во 1915 год. тој за првпат после толку години повторно стапнува на индиско тло. Во Јужна Африка заминал надежниот адвокат по име Мохандас (презимето ќе го чуете за некоја секунда) облечен во костум по последна лондонска мода, стегнат во црна вратоврска, „уштиркан и залижан“, како што му доликува на еден кафеав сахиб. На пристаништето во Бомбај, пак, таа 1915-та година сега веќе во бел турбан и лелеаво доти од бродот се симнува „големата душа“ – Махатма Ганди. Она што следи (да се послужиме со клише) влегува во историјата…
Пишува: Игор Радев
Извор: Плус Инфо
